Pjesa e dytë: Ligjvënia që është në kundërshtim me ligjin e Allahut.
Ky lloj është një nga rastet e gjykimit me atë që nuk e ka zbritur
Allahu, dhe hynë në llojet e kufrit të madh. Para se të hymë në
sqarimin e fjalëve të dijetarëve patjetër duhet të flasim për disa
vërejtje:
1. Në studimin e dytë treguam se gjykimi, ligjvënia dhe ajo që ka të
bëj prej urdhëresave dhe ndalesave, lejimit dhe ndalimit, pa marrë
parasysh a ka të bëj me gjendjen e një personi, grupi apo shtetit janë
e drejtë vetëm e Allahut Fuqiplotë.
2. Pretendimi i ligjvëniës, pos ligjit të Allahut. Vendosja e ligjeve të
përgjithshme dhe sistemeve që janë në kundërshtim me atë që e ka
zbritur Allahu, përmbajnë dy gjëra:
E para: Refuzimi i sheriatit të Allahut, sepse po mos ta refuzonte
nuk do t‟i zëvendësonte me ligje të tjera.
E dyta: Hyrja në hakun (të drejtën) e Allahut, sepse gjykimi dhe
ligjëvënia janë hak (e drejtë) vetëm e Allahut të Madhëruar.
Për këtë arsye disa dijetarë këtë kategori të njerëzve që gjykojnë
në kundërshtim me ligjin e Allahut i trajtuan prej atyre që e lejojnë
gjykimin me ligj tjetër pos ligjit të Allahut. Kjo sepse vepruesi i tij
e lejon gjykimin me atë që nuk e ka zbritur Allahu. Ne do t‟i cekim
disa fjalë të dijetarëve për këtë temë, nëse do Allahu i Madhëruar.
3. Ai që e mediton shkakun të zbritjës së ajetit“E kush nuk gjykon
me atë që e zbriti All-llahu, ata janë kafira…” e kupton se
meselja nuk është mesele që ka të bëj më rënien në mëkat, siç
vepronin ata para ndryshimit të gjykimit të Allahut ndaj lavirëve,
me çrast ata e zbatonin dënimin ndaj të dobtëve, e jo ndaj atyre me pozitë. Kjo mesele është e madhe ngase çifutët u pajtuan në
ndryshimin e gjykimit të Allahut. Ata nuk e lejuan, pra nuk thanë se
është hallall. Mirëpo u larguan nga gjykimi i Allahut; në zbatimin e
dënimit ndaj atij që bënte prostuticion, e që ishte i martuar. Në vend
që ta mbytnin, atë e goditnin me kamxhik dhe nxirje të fytyrës,
duke e bërë si rregull (sistem) për të gjithë. Megjithatë ata e dinin se
po bënin mëkat. Për këtë arsye kur u erdhi atyre Muhamedi
salAllahu alejhi ue selem, ata e dinin se ai është i dërguar i Allahut.
Ata u përpoqën t‟i bëjnë kurth; që të dërguarit t‟ia mveshin
ndryshimin dhe zëvendësimin e tyre- gjykimit të Allahut, kur kishin
gjykuar për lavirin e martuar me rrahje e jo me mbytje. Kjo ishte
vetëm një situatë, e cila u shndërrua në sistem të përgjithshëm.
Prandaj, Allahu gjykoi për ta me kufër. Çdo situatë që i përshtatet
situatës së tyre, pa marrë parasysh a bien në të muslimanët ose jo,
gjykimi për ta është i njëjti, sikurse dispozita e cila zbriti për çifutët.
4. Fjala e atyre që thonë se nuk mohon përveç mustehilit (ai që e
konsideron hallall-haramin) është fjalë e dobët, sepse lejimi i të
ndaluarës në vetvete është kufër, e ligjësoi apo nuk e ligjësoi. Kurse
çifutët me veprimin e tyre siç e kemi cekur në shkakun e zbritjesishin
kafira. Andaj nuk është kusht për kufrin e tyre që të thonë ose
ta shprehin se atë që e vepruan ishte e lejuar (hallall).
5. Fjala e atyre që thonë se nuk bën kufër përveçse mustehilit ( ai që
e konsideron hallallin-haram) është baza e medh`hebit të murxhive,
të cilët mendojnë se imani është vetëm në zemër dhe se veprat nuk
hynë në të. E ka shqyrtuar Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) këtë
mesele të fundit, duke treguar për prishjen e medh`hebit të tyre në
disa vende.135
6. Duhet të bëjmë dallim ndërmjet ligjvënies së përgjithshme,
sikurse ligjet e përgjithshme të cilat zbatohen për të gjithë dhe
ndërmjet situatave individuale dhe atyre të veçanta. Do të vie
shpjegimi i detajizuar i kësaj mesele, nëse do Allahu.
Pas këtyre vërejtjeve kalojmë në shpjegimin e kësaj mesele në
detaje:
Duhet ta kuptojmë se në këtë kapitull hynë secili që pretendon se ka
të drejtë në lejimin e haramit dhe ndalimin të hallallit, përveç
Allahut të Madhëruar. Gjithashtu vlenë i njejti gjykim edhe për atë
që vendos ligje të fabrikuara dhe i bën sistem me të cilin gjykon, pa
marrë parasysh nëse këto ligje i sjell nga vetja e tij apo nga lindja
dhe perëndimi. Ne do t‟i tregojmë fjalët e dijetarëve për këtë
mesele, e pastaj do ta përfundojmë më një përbledhje të
përgjithshme:
1. Ibn Hazmi (Allahu e mëshiroftë):
Thotë Ibn Hazmi (Allahu e mëshiroftë): “Ka thënë Allahu i
Madhëruar: “E shtyrja (e një muaji në vend të një tjetri) nuk
është tjetër vetëm se një rritje e mosbesimit, që me të edhe më
shumë humbin ata që mohuan, pse në një vit e bëjnë të lejuar
atë (muajin e shenjtë), e në një vit të ndaluar (të shenjtë), e
për të përputhur numrin që All-llahu i bëri të shenjtë dhe me
atë e bëjnë të lejuar atë që All-llahu e ndaloi. Atyre u janë
hijeshuar veprat e tyre të këqija. Po, All-llahu nuk vë në
rrugë të drejtë popullin mohues”. (Teube:37). Ka thënë Ebu
Muhamedi (Allahu e mëshiroftë): “Me rregullat e gjuhës në të cilat
zbritur Kurani është se shtimi në diçka nuk bëhet përveçse prej Tij.
Pra, është vërtetuar se shtimi në diçka është kufër. Ky kufër ishte
lejimi i asaj që e ka ndaluar Allahu. Ai që e lejon atë që e ka
ndaluar Allahu, duke e ditur se Allahu e ka ndaluar- ai është kafir me atë vepër136Ky shpjegim nga Ibn Hazmi (Allahu e mëshiroftë) i
tregon se lejimi i haramit dhe ndalimi i hallallit është kufër. Ky
kufër ka mundësi të bëhet vetëm me vepër; kur dijetari e njeh atë
gjykim të sheriatit, por e kundërshton, duke e lejuar atë që e ka
ndaluar Allahu, ose e ndalon atë që e ka lejuar Allahu.
2. Shatibu (Allahu e mëshiroftë):
Ai ka folur gjatë në këtë kapitull. Prej fjalëve të tij jane ato për
bidatxhitë. Ai e përmendi fjalën e Allahut: “O ju që besuat! Mos i
ndaloni (mos i bëni haram) të mirat që për ju i lejoi All-llahu (i
bëri hallall) dhe mos teproni, se All-llahu nuk i do ata që e
teprojnë (i kalojnë kufijtë e dispozitave të Zotit)”. (Maide:87)
Pasi që e përmendi shkakun e zbritjës së këtij ajeti dhe vendimit të
disa sahabëve që të mos martoheshin dhe ta hanin mishin, tha:
”Kapitulli : Me këtë kapitull kanë të bëjnë disa çështje:
E para: Ndalimi i hallallit dhe të ngjajshme me të paraftyrohet në
disa mënyra: (e para) Ndalimi i vërtetë; kështu bënin pabesimtarët
në kafshët e tyre që i quanin El-Behire, Es-Saibe, El-Vesile dhe El-Hami
dhe të gjitha ato që i përmendi Allahu, e që pabesimtarët i
kishin ndaluar: “Prandaj, mos thoni me gjuhët tuaja të
rreme:"Kjo është e lejueshme dhe kjo e ndaluar", që kështu të
trilloni gënjeshtra për Allahun. Me siguri, ata që trillojnë
gënjeshtra ndaj Allahut, nuk do të shpëtojnë”. (Nahl:116).
137
Kjo vërejtje nga Shatibu (Allahu e mëshiroftë) tregon dallimin kur
njeriu e lë nga asketizmi dhe lejimit të haramit i cili është në
kundërshtim të sheriatit të Allahut, e me të cilin bën kufër. Ai bëri
krahasim (analogji) në mes asaj që e vepronin në kohën e
injorancës, të cilët i kishin ndaluar kafshët El-Behire, Es-Saibe, El-Vesile, El-Hami dhe asaj që e bëjnë pasuesit e Islamit prej ndalimit
të hallallit dhe lejimit të haramit me mendjet e tyre. Kjo është e
njëjta që e bëjnë ithtarët e ligjeve të fabrikuara. Në një vend tjetër
për të njejtën temë Shatibiu (Allahu e mëshiroftë) tha: “Bidati, nëse
e mediton i mençuri e sheh se shkallët e tij dallojnë: “Prej tij ka që
është kufër i qartë, siç ka qenë bidati i njerëzve të injorancës, ashtu
siç tregoi Allahu i Madhëruar: “Dhe nga ajo që krijoi Ai prej të
lashtave dhe prej kafshëve shtëpiake, ata (idhujtarët) ndanë një
pjesë për All-llahun dhe thanë: “Kjo është për All-llahun, si
mendonin ata, e kjo është e idhujve tanë”. (En`am:136)
“Çka është në barqet e këtyre kafshëve është vetëm për
mashkujt tanë, e ndaluar për gratë tona. E nëse ishte e
ngordhte (fruti në bark) ata (meshkuj e femra) ishin të
barabartë në të”. (En`Am:139)
“All-llahu nuk emëroi (për të shenjtë) Behirën, as Saibën, as
Vesilën dhe as Hamën, por ata që nuk besuan trillojnë rrenë
për All-llahun, (duke thënë se All-llahu i përcaktoi) dhe
shumica e tyre nuk e kuptojnë (se janë duke shpifur)”.
(Maide :103). Gjithashtu edhe bidati i munafikave të cilët e morën
fenë si mjet për ta ruajtur vetën dhe pasurinë e tyre. Dhe të
ngjajshme si këto për të cilat s`ka dyshim se janë kufer i
qartë.138
Çka hynë në fjalën e tij “dhe të ngjajshme si këto”? S`ka dyshim se
këtu hyjnë ligjet e fabrikuara të cilat janë në kundërshtim me ligjin
e Allahut të Lartësuar.
3. Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë):
Më herët i kemi cekur shumë prej fjalëve të tij për këtë temë. Do t‟i
tregojmë edhe disa fjalë që i ka thënë për këtë çështje. Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) dallohet prej të tjerëve sepse është prej atyre
që i përjetoi ndodhitë me të cilat ballafaqohej bota islame. Ibn
Tejmije (Allahu e mëshiroftë) e tregon me shprehje të ndryshme
gjendjen e atyre që e zëvendësojnë sheriatin e Allahut. Ai tha: “Kur
gjykatësi është fetar mirëpo gjykon me padituri, ai është prej
banorëve të zjarrit; nëse është i ditur, mirëpo gjykon me të
kundërten e së vërtetës (që e njeh) është prej banorëve të zjarrit;
nëse gjykon me padrejtësi dhe pa dituri është edhe me parësor që të
jetë prej banorëve të zjarrit. Kjo nëse gjykon në një çështje të
veçantë- për një person. Kurse nëse gjykon me gjykim të
përgjithshëm në fenë e muslimanëve duke e bërë të vërtetën të kotë,
të kotën të vërtetë, sunetin-bidat, bidatin-sunet, të mirën-të keqe, të
keqën të mirë, ndalon prej asaj që ka urdhëruar Allahu dhe i
dërguari, urdhëron në atë që e ka ndaluar Allahu dhe i dërguari- kjo
është kufër në Zotin e botrave, të adhuruarin e pejgamberëve, dhe
Sunduesin e ditës së gjykimit: “...vetëm Atij i takon falënderimi
në këtë botë dhe në botën tjetër dhe vetëm Atij i takon
gjykimi dhe te Ai ktheheni”. (Kasas:70)
“Ai është që e dërgoi të dërguarin e Vet me udhëzim të plotë
dhe me fenë e vërtetë, që të triumfojë mbi çdo fe, e mjafton
All-llahu dëshmitar”. (Fet`h:28)
139
Shiko se si e stërmadhoi gjykimin e përgjithshëm, i cili është në
kundershtim me sheriatin dhe si e bëri dallimin ndërmjet këtij
gjykimi dhe gjykimit për një çështje të caktuar tek një njeri. Ibn
Tejmije (Allahu e mëshiroftë) tregoi në shumë vende se ai i cili
largohet nga një ligj prej ligjeve (të qarta) të Islamit, obligohet
mbytja e tij me ixhmanë e muslimanëve.
140
4. Ibn Kajimi (Allahu e mëshiroftë):
“Ka ardhur Kur`ani dhe është vërtetuar ixhamau se feja islame ka
shfuqizuar çdo fe që ka qenë më herët, dhe se ai që kapet pas asaj
me të cilën ka ardhur Tevrati, Inxhili, e nuk e pason Kuranin- ai
është kafir. Allahu e ka shfuqizuar çdo ligj që ka qenë në Tevrat
dhe Inxhil dhe në të gjitha fetë e tjera. Allahu ua ka bërë obligim
ligjet e Islamit njerëzve dhe xhinëve. Prandaj nuk ka haram përveç
asaj që Allahu e ka bërë haram dhe nuk ka obligim përveç asaj që
Allahu e obligoi në Islam”
141
5. Ibn Kethiri (Allahu e mëshiroftë):
Është pothuajse i fundit që e ka zënë kohën e tatarëve. Duke e
komentuar fjalën e Allahut të Madhëruar: “A thua mos po
kërkojnë gjykimin e kohës së injorancës, po për një popull që
bindshëm beson, a ka gjykim më i mirë se ai i All-llahut?
(Maide:50), thotë: "Allahu ua mohon besimin atyre që kanë dalur
nga ligji i Allahut, i cili përmbledh çdo të mirë dhe ndalon çdo të
keqe. Ata kalojnë në mendimet, epshet, rregullat, të cilat i kanë
vendosur njerëzit pa asnjë bazë nga sheriati i Allahut, ashtu siç
vepronin në xhahilijet, kur gjykonin me devijimet dhe injorancën që
e kishin. Njejtë gjykonin edhe tatarët në qeveritë e tyre me Jasikun
e mbretit të tyre, Xhingiz Kani. Ai është një lloj libri që përmban
ligje të përmbledhura nga ligjet e ndryshme të hebrenjve,
krishterëve, nga feja Islame dhe të tjera. Shumë ligje i ka shpikur
nga vetja e tij, e që tek pasardhësit e tij u bë ligj që e pasonin. Ata i
japin përparësi mbi ligjin e Allahut dhe sunnetin e pejgamberit.
Kush e bën këtë ai është kafir; obligohet luftimi i tyre derisa të
kthehen në gjykimin e Allahut dhe të dërguarit...”
142
Pra, vetëm gjykimi tek Jasiku është kufër dhe nuk kushtëzohet që ta
shqipton ose ta thotë me istihlal (ta konsideron të lejuar). Për këtë
shkak Ibn Kethiri (Allahu e mëshiroftë) në librin “El-Bidajetu ue
Nihaje”, tha: “Ai që e braktis sheriatin e zbritur tek i dërguari i
Allahut, Muhammedi salAllahu alejhi ue selem, vula e
pejgamberëve dhe gjykon me diç tjetër prej ligjeve të shfuqizuarabën
kufër të madh. Meqë kjo është kështu, a thua vallë si është puna
e atij që gjykon me Jasikun dhe e vendos para Kuranit dhe sunetit?
Kush e bën një gjë të tillë bën kufër, me pajtimin e të gjithë
dijetarëve…”
143
.
Pra, shikoje se si Ibn Kethiri (Allahu e mëshiroftë)
gjykoi për ata të cilët gjykojnë me ligjet e e shfuqizuara. Ndërsa
Jasiku dhe ligjet e fabrikuara janë edhe me të rrezikshme. Ai që
mendon se fetvaja e Ibn Kethiri (Allahu e mëshiroftë) dhe ixhmau
(konsenzusi) është e veçantë vetëm për tatarët e ka keqkuptuar atë
dhe e ka interpretuar përgjigjen e tij në atë që ai nuk e kishte për
synim. Ibn Kethiri (Allahu e mëshiroftë) me këtë kishte për qëllim
gjykimin në përgjithësi, kur tha: "Siç vepronin njerëzit e kohës së
injorancë, kur gjykonin me devijime", dhe fjala e tij: ", ai që e
vepron këtë ka bërë kufër ". Ai i solli shembujt, e pastaj e
përgjithësoi hukmin (gjykimin-vendimin). Pra ku kuptohet ajo që e
pretendojnë këta?! O Allah kërkojmë mbrojtje nga Ti, nga
mbizotërimi i epsheve!
6. Abdu Letif ibn Abdu Rrahman (Allahu e mëshiroftë):
Është pyetur shejh Abdu Letif (Allahu e mëshiroftë) për ata që
gjykojnë me traditat dhe zakonet e baballarëve dhe gjyshërve të
tyre, A bëjnë ata kufër pasi t‟i bëhet e ditur? U përgjigjj: “Ai që
gjykon jo me librin e Allahut dhe sunetin e të dërguarit salAllahu
alejhi ue selem pasi t‟i bëhet e ditur- ai është kafir. Thotë Allahu i madhëruar: “A mos kërkojnë ata (ithtarët e librit) fe, pos fesë
së shpallur nga All-llahu? E Atij i është dorëzuar gjithëçka ka
në qiej e në tokë, me dashje e pa dashje dhe tek Ai kthehen”.
(Ali Imran:83)
7. Shejh Hamd ibn Atik (Allahu e mëshiroftë!):
Shejh Hamd ibn Atik (Allahu e mëshiroftë) përmendi gjërat me të
cilat muslimani bëhet renegat (felëshues). Prej tyre: Shirku në
Allahun, bindja dhe pajtimi me mushrikët në fenë e tyre, miqësimi i
mushrikëve, ulja tek mushrikët në vendet e tyre të shirkut (pa i
kundërshtuar), tallja me Allahun, librin (Kuranin) dhe të dërguarin e
Tij, shfaqja e urrejtjës dhe zemërimit/hidhërimit kur thirret për tek
Allahu dhe leximi i ajeteve të Tij, urdhërimit për në të mirën dhe
ndalimit nga e keqja, urrejtja e asaj që e ka zbritur Allahu tek i
dërguari i Tij, mos pranimi i asaj për të cilën argumenton Kurani
dhe hadithi, polimezimi në të ose mohimi i diçkaje prej librit të
Allahut, çoftë vetëm një ajet ose gjysmën e tij, kthimi e shpinës
mësimit të fesë së Allahut dhe shkujdesja ndaj saj, magjia dhe
mohimi i ringjalljes. Pastaj tha: Meselja e katërmëdhjetë: Gjykimi
jo me librin e Allahut dhe sunetin e të dërguarit salAllahu alejhi ue
selem. Ka thënë Ibn Kethiri (Allahu e mëshiroftë): “Siç vepronin
njerëzit e kohës së injorancës, kur gjykonin me devijime dhe
padrejtësi”. Gjithashtu siç gjykojnë me të tatarët prej ligjeve dhe
politikave të cilat i kishin marrur nga mbreti i tyre, Xhingiz Kani, i
cili ua kishte shkruar në Jasik. Ky ishte një libër në të cilin i kishin
përbledhur disa rregulla (dispozita) të huazuara prej feve të
ndryshme si çifute, krishtere dhe fesë islame. Shumica e këtyre
dispozitave ishin të huazuara si shkak i pasimit të tekëve të tyre.
Ata i preferonin këto dispozita para gjykimit me libër të Allahut dhe
sunetit të të dërguarit salAllahu alejhi ue selem. Prandaj ai që e bën
këtë është kafir; obligohet mbytja e tij derisa të kthehët tek gjykimi i Allahut dhe i të dërguarit. Thotë Allahu i Madhëruar: “A thua
mos po kërkojnë gjykimin e kohës së injorancës, po për një
popull që bindshëm beson, a ka gjykim më i mirë se ai i All-llahut?(Maide
:50) Theksoj: Sikurse shembulli i këtyre që kanë
rënë shumica e njërëzve dhe ata që gjykojnë me traditat e
baballarëve të tyre, duke i vendosur para librit të Allahut dhe
sunetit të të dërguarit salAllahu alejhi ue selem. S`ka dyshim se
kush e bën këtë, ai është kafir; obligohet mbytja e tij derisa të
kthehët tek gjykimi i Allahut dhe të dërguarit të Tij. Shejhul islam,
Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) ka thënë: “S`ka dyshim se është
kafir ai që nuk e beson obligueshmerinë e gjykimit me atë që e ka
zbritur Allahu të i dërguari i Tij. Kushdo që lejon që të gjykohet
mes njerëzve me atë që ai mendon si të drejtë, pa e ndjekur atë që e
ka zbritur Allahu, ai llogaritet kafir. Shumica e atyre që pretendojnë
se janë muslimanë gjykojnë me traditat e tyre të cilat nuk i ka
zbritur Allahu. Ata konsiderojnë se duhet gjykuar me traditat e tyre,
e jo me Kuran dhe sunet. Kjo është kufër. Shumë prej njerzëve u
bënë muslimanë, megjithatë nuk gjykojnë me diç tjetër përveçse me
traditat dhe zakonet e tyre. Këta njerëz kur ta kuptojnë se nuk u
lejohet gjykimi me diç tjetër përveçse me atë që e ka zbritur Allahu,
por nuk e pasojnë- ata janë kafira. Mbaroi fjala që është përmendur
në “Minhaxh Es-Suneh En-Nebevije”, në shpjegimin e fjalës
sëAllahut të Madhëruar:“E kush nuk gjykon me atë që e zbriti
All-llahu, ata janë kafira…”. Allahu e mëshiroftë dhe e faltë atë!
8. Shejh Shevkani (Allahu e mëshiroftë):
Shejh Shevkani (Allahu e mëshiroftë) e shkroi gjatë jetës së tij një
shkresë të veçantë për gurbetin e Islamit në vendët e Jemenit gjatë
kohës së tij. Pa marrë parasysh se a kishte pasues që e ndiqnin
perandorinë Osmane apo jo, ai shkresën e ndau në tri pjesë, ku e
shpjegoi secilën situatë të secilës pjesë, kundërshtimet dhe kufriateve që i kishin. Prej asaj që e tha për pjesën e dytë prej atyre
vendeve ishte: “Kur ta kuptosh gjendejn e llojit të parë dhe të tretë
të cilat t‟i cekëm ty; përmendjen e tyre e bëm që ta sqarojmë
gjendjen e llojit të dytë, e që është gjykimi i këtyre vendeve të
dalura nga urdhëresat dhe ndalesat e shtetit. Dije, Allahu të
mëshiroftë, se të gjitha ato që t‟i kemi përmendur në pjesën e parë,
siç ishin lënia e namazit dhe obligimet e tjera të sheriatit- të gjitha
këto janë jashtë urdhëresava/ndalesave të shtetit. Bile çështja ka
shkuar edhe me keq e me larg. (Pastaj tha) Me gjithë këto musibete
(fatkeqësi) të mëdha dhe vepra të ndyta, sëmundje trupore dhe gjëra
të tjera që nuk i përmendëm në pjesën e parë. Prej atyre fatkeqësive
që ishin përhapur ishte edhe se ata gjykonin dhe i preferonin ligjet e
tagutit tek ata që i njohin ato ligje në të gjitha çështjet me të cilat
përballeshin, pa i mohuar dhe pa turp ndaj Allahut, e as ndaj
robërve të Tij. Për këtë nuk i frikësohen askujt, por gjykojnë me të
për të gjithë ata që kanë mundësi. S`ka dyshim se kjo është kufër në
Allahun e Madhëruar dhe sheriatin e Tij. Allahu i Madhëruar ua
obligoi sheriatin e Tij nëpërmjet gjuhës së të dërguarit salAllahu
alejhi ue selem, por ata i mohuan të gjitha sheriatet (legjislacionet),
prej Ademit alejhi selam e deri me tani. Xhihadi ndaj tyre është
obligim; luftimi i tyre është obligim individual derisa t‟i pranojnë
dispozitat e Islamit, t`ju nënshtrohen atyre, të gjykojnë me sheriatin
e pastër dhe të distancohen prej asaj në të cilën janë tagutat
djallëzor. Është e vërtetuar në bazat e Islamit se ai që e mohon një
gjë për të cilën ka argumente të prera, e mohon atë, vepron në
kundërshtim me të, me kryeneqësi, inat, mendjemadhësi, e
konsideron të lejuar, ose e nënqmon atë- ai është kafir në Allahun
dhe sheriatin e pastër të cilin Allahu e zgjodhi për robërit e Tij”.
144
Fetvaja e shejh Shevkanit (Allahu e mëshiroftë) argumenton disa
gjëra:
1. Gjykimi me ligjet e tagutave është kufër i madh
2. Gjykimi tek taguti është kufër në mesin e kufriateve të tjera, të
cilat vepruesin e tyre individualisht e nxjerrin nga feja etj.
9. Shejh Muhamed ibn Ibrahim (Allahu e mëshiroftë):
Fjala e tij është shumë e qartë në këtë temë. Në kufrin e madh që të
nxjerrë nga feja ai i ceki katër gjëra. Pastaj i përmendi edhe dy lloje
të tjera, e që janë:
I pesti: Ky është më i madhi dhe më përfshirësi dhe kundërshtimi
më i qartë i sheriatit. Pastaj kryeneqësia ndaj ligjeve të tij, fyerja
ndaj Allahut dhe të dërguarit të Tij, kundërshtim i gjykatave të
sheriatit në bazat dhe degët e tij, si dhe llojet e tyre, paraqitjet,
gjykimet, implementimet, referimet dhe aplikimet e tyre. Ashtu
sikurse gjykatat e sheriatit referohen në librin e Allahut dhe në
sunnetin e të dërguarit të Tij, poashtu këto gjyqe kanë referimet e
tyre, e që janë ligjet e përmbledhura nga shumë legjislacione dhe
ligje siç janë ligjet e Francës, Amerikës, Anglisë si edhe ligjeve të
tjera dhe nga medh´hebi i disa risimtarëve (bidatxhive), të cilët
pohojnë se janë nën sheriat. Këto gjyqe tani janë plotësisht
funksionale në vendbanimet islame. Duke hyrë populli në to dita
ditës gjykatësit e tyre i gjykojnë me atë që kundërshton Kuranin
dhe sunetin, me rregulla të atij ligji dhe ua imponojnë gjatë
aplikimit. Andaj, cili kufër është mbi këtë kufër dhe çka e anulon
shehadetin e Muhammedun Resulu-llah, nëse kjo jo?! Këto gjykata,
tanimë në shumicën e vendeve islame i gjykojnë njerëzit me
kanune (ligje), të cilat janë në kundërshtim me gjykimin e Kuranit
dhe sunetit. Ata ua obligojnë atyre këto ligje. A ka kufër me të
madh sesa ky, a ka kundërshtim të dëshmisë së Muhamedi është i dërguar i Allahut, pas këtij kundërshtimi…”145
. Pastaj e përmendi
llojin e fundit:
E gjashta: “Ajo që gjykojnë shumica prej kryetarëve të fiseve nga
përrallat e baballarëve dhe gjyshërve, prej traditave dhe zakoneve
që i kanë të trashëguara prej tyre. Ata gjykojnë me to, i nxisin
njerëzit që të gjykohen me to kur kanë mosmarrëveshje, duke ia
kthyer shpinën komplet gjykimit të Allahut dhe të dërguarit, Ue la
haule ue la kuvvete il-la bil-lah.
146
10. Shejh Shinkiti (Allahu e mëshiroftë)
Ai ka folur gjatë në këtë temë. Në tefsirin e tij për fjalën e Allahut
të Madhëruar:”Askush nuk e shoqëron në gjykimin e Tij”.
(Kehf 26), thotë: “Nga këto ajete kuptohet se ata që i ndjekin ligjet
e ligjvënësve (parlamentarëve) jashtë asaj që e ka vendosur Allahu,
ata janë mushrika në Allahun. Ky kuptim ka ardhur i shpjeguar
edhe në ajete të tjera, sikurse fjala e Allahut për ata që e ndjekin
ligjin e shejtanit, në lejimin e coftinës, me pretekstin se ajo është e
therrur nga Allahu: “Dhe mos hani nga ajo që (para therjes së
saj) nuk është përmendur emri i All-llahut, vërtet ajo (ngrënia)
është mëkat. Djallëzit i nxisin miqtë e vet që t’ju polemizojnë
juve, e nëse i dëgjoni ata, atëherë jeni si ata (idhujtarë)”.
(En`Am:121). Allahu tregoi se ata janë mushrikë për shkak të
bindjes, që është në kundershtim me ligjin e Allahut të Madhëruar.
Këtu për qëllim është adhurimi i shejtanit: “O bijtë e Ademit , po a
nuk ua dërgova porosinë që të mos e dëgjoni djallin, se me të
vërtetë ai është armiku juaj i hapët!? (Ju porosita) Të më
adhuroni Mua, se kjo është rruga e sigurt!” (Jasin:60-61)
Pastaj tha: “Me këto tekste qiellore të cilat i përmendëm shihet shumë qartë se ata që i pasojnë ligjet e fabrikuara, të cilat i ka
vendosur shejtani me gjuhen e miqëve të tij, e të cilat janë në
kundërshtim me atë që e ka vendosur Allahu i Madhëruar me
gjuhën e të dërguarit të Tij, salAllahu alejhi ue selem- është se nuk
dyshohet në kufrin dhe shirkun e tyre...”
147
Shejh Shinkiti (Allahu e mëshiroftë) nuk e kushtëzoi kufrin me
lejim (istihlal), e as mohim. E kemi përmendur fjalën e shejhut:
“Secili që e ndjek një ligj përveç ligjit me të cilin ka ardhur
Muhammedi salAllahu alejhi ue selem, pasimi i atij legjislacioni
është kufër i qartë…”
148
. Në një shprehje tjetër që i përshtatet kësaj
shejhu tha: “Kjo është përgjigjja nga Krijuesi , ku tregoi se ai që e
pason ligjin e shejtanit i cili është në kundërshtim me ligjin e
Allahut, ai është mushrik”.
149
Fjala e tij: “Prej argumenteve me të qarta është se pabesimtarët kur
e lejonë një gjë që e dinë se Allahu e ka ndaluar dhe e ndalojnë një
gjë që Allahu e ka lejuar. Ata me këtë e kanë shtuar një kufër të ri
përveç kufrit të parë. Argument është fjala e Allahut: “E shtyrja (e
një muaji në vend të një tjetri) nuk është tjetër vetëm se një
rritje e mosbesimit…” (Teube:37)
Nuk ka dyshim që secili që i bindet dikujt tjetër pos Allahut në një
ligj që është në kundershtim me ligjin e Allahut, ai e ka shoqëruar
dike tjetër bashkë me Allahun.150
. Nga ajo që tha më herët shejhu
për ata që i ndjekin ligjet e fabrikuara (ku gjykoi për ta me kufër), të
bëhet e qartë se si e ka ndërlidhur këtë mesele të rrezikshme. Shejhu
e përmendi se ai që e ndjek një ligj përveç ligjit të Allahut, ai
ligjvënës (parlamentar) ka marrur për zot tjetër dhe e ka bashkuar
me Allahun. Pastaj tha: “Ajetet që argumentojnë për këtë janë të shumta dhe i kemi përmendur shumë herë…”151
. Nga kjo kuptohet
se shejhu e përseriste shpeshherë këtë realitet të hidhur dhe ndinte
keqardhje të madhe për gjendjen e umetit islam, i cili e kishte
hedhur sheriatin e Allahut komplet prapa shpinës dhe i kishin
zëvendësuar me ligjet e lindjes dhe perëndimit. Krahas saj edhe
pasimit të mendjelehtëve dhe munafikave.
11-12. Dy dijetarët Ahmed Shakir dhe Mahmud Shakir (Allahu
i mëshiroftë):
Shejh Ahmed Shakir (Allahu e mëshiroftë) ka një numër
komentesh në “Umdetu Et-Tefsir”-Muhtesar tefsir Ibn Kethir”.
Duke komentuar në tefsirin e Ibn Kethirit (Allahu e mëshiroftë) tek
fjala e Allahut të Madhëruar: “A thua mos po kërkojnë gjykimin
e kohës së injorancës, po për një popull që bindshëm beson, a
ka gjykim më i mirë se ai i All-llahut?(Maide:50), Shejh Ahmed
Shakir (Allahu e mëshiroftë) ndër të tjera thotë: “Them: A lejohet
në sheriatin e Allahut që muslimanët në vendet e tyre të gjykojnë
me ligje të huazuara nga ligjet e Evropës idhujtare dhe ateiste? Bile
me ligje në të ciliat kanë hyrë epshet dhe mendjet e kota.
Muslimanët në historinë e tyre asnjëherë nuk janë sprovuar me këtë
fitne, përveçse në kohën e tatarëve. A e vërejtet përshkrimin e
fuqishëm nga Ibn Kethiri (Allahu e mëshiroftë) (në shek. e VIII)
për kanunin të cilin e kishte shkruar armiku i Allahut, Xhingiz
Kani? A nuk e shikuat se si e pershkruan gjendjen e muslimanëve
në atë kohë (në shek. e XIV)? Muslimanët sot janë në një gjendje
edhe më të keqe dhe në një zullum (padrejtësi) me të madhe se sa
ata, sepse shumica e vendeve islame gjykojnë me ligje që janë në
kundërshtim me sheriatin. Këto ligje janë të ngjajshme me Jasikun,
të cilin e shkroi Xhinkiz Kani, i cili kishte bërë kufër të qartë. Këto ligje u vendosën nga njerëz që pretendonin Islamin. Pastaj ua
mësonin fëmijëve të muslimanëve. Me të mburreshin baballarët dhe
fëmijët, e pastaj e bënë vendkthim të çështjeve të tyre, derisa këto
ligje u bënë Jasiku bashkëkohor i tyre. Ata e urrenin ata që i
kundërshtonin këto ligje, ndërsa atë që thërriste në praktikimin e
fesë së Allahut dhe sheriatit e etiketonin si të prapamebtur dhe
kokëfortë. Pra, gjykimi për këto ligje është i qartë, sikurse drita e
diellit. Ato janë kufër i qartë...”
152
. Ndërsa vëllau i tij, Mahmud
Shakir (Allahu e mëshiroftë) ka një koment në tefsirin e Taberiut
(Allahu e mëshiroftë) për fjalën e Allahut të Madhëruar:”E kush
nuk gjykon me atë që e zbriti All-llahu, ata janë kafira...”
Shejh Mahmudi (Allahu e mëshiroftë) dha një koment të gjatë, ku
ndër të tjera tha: ”Pra nuk kishte të bëj pyetja e tyre me atë që
argumentohen bidatxhitë e kohës sonë prej gjykimit të pasurisë,
nderit dhe gjakut me kanun, i cili është në kundërshtim me sheriatin
islam, e as në nxjerrjën e një kanuni që t`ua detyronin muslimanëve
që të gjykojnë në një gjykim prej gjykimeve që Allahu nuk i ka
zbritur në librin e tij, e as në gjuhën e të dërguarit të Tij, salAllahu
alejhi ue selem. Kjo vepër e tyre ishte kundërshtim i gjykimit të
Allahut, largim nga feja e Tij dhe dhënie përparësi dispozitave të
kufrit mbi gjykimin e Allahut. Kjo është kufër që nuk dyshon
askush prej pasuesve të kiblës, me gjithë ndryshim mendimin në
tekfirin e thënësit së tij dhe thirrësit në të”.
153
13. Rashid Rida (Allahu e mëshiroftë):
Në përgjigjën e pyetjes të bërë nga indianët për gjykimin me ligjet
e fabrikuara të anglezëve, se a lejohet që muslimani të gjykon me
to; pasiqë i përmendi mendimet e dijetarëve rreth ajetit “E kush nuk gjykon me atë që e zbriti All-llahu, ata janë kafira”, tha:
“Pasi përmendi fjalën e tij se këto ajete janë të përgjithshme, u
tregoi se përkrahësit e këtij mendimi e komentuan ajetin me dy
komente, ku njëri thotë se është kufër i vogël. Pastaj tha: Disa
shkuan në atë se kufri i kushtëzuar me njohjen e rregullave të
përgjithshme dhe se në të hynë ai që nuk gjykon me atë që e ka
zbritur Allahu, duke e mohuar ose largohet duke besuar se ai bëri
padrejtësi, dhe duke e ditur se ai është gjykimi i Allahut, dhe të
ngjajshme, ku nuk bashkohet imani dhe nënshtrimi.…”. Pasha
Allahun, përgjigja për udhëheqësit të cilët i vendosën këto ligje të
fabrikuara është më e fortë dhe serioze. Është jo logjike që një
besimtar i nënshtruar ndaj fesë së Allahut të beson se libri i Allahut
ia detyron atij një gjykim, e pastaj ai ta ndryshon me zgjedhjen e tij
dhe ta zëvendëson atë me një gjykim tjetër. Është detyrë e
muslimanëve në këto situata (si shembulli i këtyre udhëheqësve) që
të ecin në rrëzimin e tyre dhe prishjës së asaj që ata e kanë vendosur
në kundërshtim me gjykimin e Allahut. Dijetarët këto sprova i
përjetuan në Egjipt dhe në vende të tjera. Këto ligje e refuzojnë
sheriatin e Allahut dhe ua detyrojnë umetit ligjet e fabrikuara, të
cilat janë në kundërshtim me sheriatin dhe gjykimin e Allahut.
14. Abdurrezak Afifi (Allahu e mëshiroftë)
Në shkresën e tij “Gjykimi me atë që nuk e ka zbritur Allahu”; pas
një hyrje e përmbylli atë duke i përmendur situatat e atyre që
gjykojnë me atë që nuk e ka zbritur Allahu, ku e përmendi situatën
e parë, pastaj të dytën dhe tha: " Së treti: Ai i cili cilësohet me
Islam dhe i njeh ligjet e tij por pastaj fabrikon ligje për popull
dhe ua bën atyre institucion për udhëheqje dhe gjykim, duke e
ditur se kjo i kundërshton ligjet e Islamit- ky njeri është kafir. I
njejtë është edhe gjykimi për ata që bëjnë formimin e një komiteti
apo komiteteve dhe urdhërohet populli që t´ia drejtojnë gjykimet e tyre këtyre institucioneve, derisa e dinë se ato e kundërshtojnë
sheriatin islam. I njejtë është edhe ai që gjykon me to dhe e
implementon atë dhe ai që iu nënshtrohet atyre në këto gjykime
nga vullneti i tij i lirë, sepse ai e di se kjo e kundërshton Islamin.
Andaj, të gjithë këta janë partnerë (shokë) në largimin e tyre nga
gjykimi i Allahut. "Disa prej tyre vendosin legjislacion që është në
kundërshtim me sheriatin islam. Disa i urdhërojnë që ta zbatojnë
këtë legjislacion ose e nxisin umetin që të vepron me to- që ta
vendosin atë gjykim ndërmjet njerëzve. Disa duke iu bindur me
dashuri dhe kënaqësi në atë që ata ua vendosën prej ligjeve për të
cilat nuk ka lejuar Allahu dhe nuk ka zbritur për to kurrfarë
argumenti. Të gjithë e pasuan epshin e tyre, duke mos e ndjekur
udhëzimin e Allahut, por i besuan Iblisit dhe e pasuan atë. Kështu
që u bën shokë në devijim, mohim, kufër dhe teprim. Këtyre nuk u
bën dobi dituria e tyre me sheriatin e Allahut, ashtu siç Iblisit nuk i
bëri dobi njohja e së vërtetës dhe besimit të saj, ngase nuk iu
dorëzuan dhe nënshtruan urdhërit të Allahut. Me këtë ata epshin e
tyre e moren për zot..”
154
. Pastaj shejh Afifi (Allahu e mëshiroftë) i
tregoi ajetet të cilat argumentojnë obligueshmerinë e ndjekjes së
sheriatit të Allahut dhe gjykimit me atë që e ka zbritur Allahu, ku
tregoi gjendjen e ligjvënësve (parlamentarëve), të cilët i vendosën
këto ligje të fabrikuara, duke e kundërshtuar Kuranin dhe sunetin.
Fjala e shejh Afifit (Allahu e mëshiroftë) është shumë e qartë; se
kufri nuk përkufizohet vetëm në atë që të lejohet, kur tha: “Këtyre
nuk u bën dobi dituria e tyre me sheriatin e Allahut,ashtu siç Iblisit
nuk i bëri dobi njohja e së vërtetës dhe besimit të saj, ngase nuk iu
dorëzuan dhe nënshtruan urdhërit të Allahut. Me këtë ata epshin e
tyre e morën për zot..”
14. Muhammed Salih El-Uthejmini (Allahu e mëshiroftë):
Në përgjigjën e pyetjes se gjykimit me atë që nuk e ka zbritur
Allahu; pas një hyrje të gjatë dhe të dobishme, duke e përmendur
llojin e parë (që është kufër), tha: “Themi: Kush nuk gjykon me atë
që e ka zbritur Allahu, duke e nënvlerësuar, urryer, ose duke besuar
se ligjet e tjera janë më të përshtatshme sesa gjykimi i Allahut- ai
është kafir, me një kufër që e nxjerrë nga feja. Prej tyre hynë edhe
ata që u vendosin njerëzve legjislacione në kundërshtim me
sheriatin islam, sepse ata nuk i vendosën këto legjislacione të
kundërta me sheriatin islam, përveçse besojnë se janë më të
përshtatshme dhe me të dobishme për njerëzit. Është nga
natyrshmëria se njeriu nuk largohet nga një sistem për në një sistem
tjetër, përveçse ai e beson se ai sistem është më i mirë sesa nga i cili
ka ikur. Pastaj shejh Uthejmini (Allahu e mëshiroftë) i ceku kur
është padrejtësi, kur është mëkat që nuk të nxjerrë nga feja. Këtë e
ceku në pjesën e dytë të gjykimit me atë që nuk e ka zbritur
Allahu.
155
Gjykimi me atë që nuk e ka zbritur Allahu është dy lloje:
E para: “Që ta zëvendëson këtë gjykim me gjykimin e Allahut,
duke e njohur gjykimin e Allahut, mirëpo e konsideron se gjykimi i
kundërt me gjykimin e Allahut është me parësor, më i dobishëm për
njerëzit, ose është i njejtë me gjykimin e Allahut. Ose beson se
largimi nga gjykimi i Allahut është i lejuar. Kështu që e vendos një
ligj dhe ua obligon njerëzve që të gjykohen me të. Kjo është kufër
që të nxjerrë nga feja, sepse vepruesi i tij nuk është i kënaqur me
Allahun si Zot, me Muhamemdin si të dërguar dhe as me Islamin si
fe.
Mbi këtë njeri zbatohet ajeti:“A thua mos po kërkojnë gjykimin e kohës së injorancës, po për një popull që bindshëm
beson, a ka gjykim më i mirë se ai i All-llahut? (Maide:50)
“…E kush nuk gjykon me atë që e zbriti All-llahu, ata janë
kafira”. (Maide:44)
“Këtë ngase atyre që e urrejtën atë që e shpalli All-llahu
(jehudive), u thanë: “Ne do t’ju dëgjojmë juve për disa
çështje!” Po All-llahu i di fshehtësitë e tyre. E si do të jetë
atëherë puna e tyre kur engjujt t’ua marrin shpirtin duke i
rrahur fytyrave dhe shpinave të tyre? E atë (dënim) për shkak
se ata ndoqën rrugën të cilën All-llahu e urren, kurse e urrejtën
atë që Ai e pëlqen, prandaj Ai ua asgjësoi veprat e tyre”.
(Muhammed:26-28)
Këtij nuk i bën dobi namazi, zekati, agjërimi, haxhi, ngase ai që
është kafir në një pjesë, ai është kafir në të gjitha, siç thotë Allahu i
Madhëruar: “A e besoni një pjesë të librit, e tjetrën e mohoni.
Ç’mund të jetë ndëshkimi ndaj atij që punon ashtu prej jush,
pos poshtërim në jetën e kësaj bote, e në Ditën e Gjykimit ata
hidhen në dënimin më të ashpër. All-llahu nuk është i
pakujdesshëm ndaj asaj që veproni ju”. (Bekare:85)
“S’ka dyshim se ata që nuk besojnë All-llahun dhe të dërguarin
e Tij, dëshirojnë të bëjnë dallim mes All-llahut dhe të
dërguarve të Tij e thonë: “Ne i besojmë disa e nuk i besojmë
disa të tjerë” e mes këtij duam të marrin një rrugë. Të tillët
lanë jobesimtarët e vërtetë; e Ne kemi përgatitur dënim të
fortë e nënçmues për jobesimtarët”. (Nisa:150-151)
E dyta: Që ta zëvendëson gjykimin e Allahut të Madhëruar me një
gjykim që është në kundërshtim me të në një çështje të caktuar,
duke mos e bërë atë si kanun (ligj) që t‟i obligon njerëzit që të
gjykohen tek ai. Ky është tri lloje:
E para: Që ta bën këtë duke e njohur gjykimin e Allahut, duke
besuar se atë që e ka kundërshtuar është më parësore sesa gjykimi i
Allahut dhe është më i dobishëm për njerëzit. Ose se lejohet
shmangia nga gjykimi i Allahut, ose është i ngjajshëm me të. Ky
është kafir dhe ky lloj kufri e nxjerrë nga feja, siç e shpjeguam tek
lloji i parë.
E dyta: Që ta bën këtë duke e njohur gjykimin e Allahut, duke
besuar se gjykimi i Allahut është me parësor dhe më i mirë. Mirëpo
e kundërshton atë me qëllim që t‟i bëj dëm atij që gjykohet, ose t‟i
bëj dobi paditësit. Ky është mizor dhe nuk është kafir. Për këtë njeri
vlenë fjala e Allahut të Madhëruar: “E kush nuk gjykon me atë
që e zbriti All-llahu, ata janë mëkatarë”(Maide:44)
E treta: Që ta bën këtë duke e njohur gjykimin e Allahut, mirëpo e
kundërshton për shkak të epshit të tij, ose për shkak të ndonjë
përfitimi personal. Ky është mëkatar dhe nuk është kafir. Edhe për
këtë njeri vlenë fjala e Allahut të Madhëruar “E kush nuk gjykon
me atë që e zbriti All-llahu, ata janë mëkatarë”. (Maide :47)
Kjo mesele (gjykimi me ligj tjetër pos ligjit të Allahut) është prej
meseleve të mëdha, me të cilën janë sprovuar pushtetarët e kësaj
kohe. Prandaj njeriu nuk duhet të nxiton në gjykimin ndaj tyre me
atë që ata nuk e meritojnë, derisa t‟u tregohet e vërteta. E lusim
Allahun e Madhëruar që t`ua përmirëson muslimanëve udhëheqësit
e tyre!
Këto janë shkurtimisht fjalët e dijetarëve për këtë mesele:
Nga kjo sqarohet se ky lloj prej llojeve të gjykimit me atë që nuk e
ka zbritur Allahu është kufër i madh dhe në këtë hynë edhe situatat
vijuese:
E para: Ai që ia lejon vetës të drejtën e legjislacionit, të lejimit dhe
ndalimit përveç Allahut, pa marrë parasysh a është ky individ apo
grup, apo këshill parlamentar etj. Këta vendosën ligje të
përgjithshme që janë në kundërshtim me atë që e ka zbritur Allahu,
dhe ua obligojnë njerzëve, duke ua refuzuar atyre gjykimin me
sheriatin e Allahut.
E dyta: Ai që e vendos një sistem apo ligj që është në kundërshtim
me sheriatin e Allahut, siç veprojnë në këtë kohë ata që vendosin
ligje të fabrikuara në shumicën e vendeve islame. Këto sisteme dhe
ligje obligojnë, ndalojnë dhe lejojnë përveç Allahut dhe janë në
kundërshtim me atë që ka ardhur në Kuran dhe sunet. Duke pasur
parasysh rregullat e tekfirit dhe kushtet e tij, kjo është e
përgjithshme në këtë mesele dhe meselet e tjera.
135.Shiko El-Iman el-Evsed –Mexhmuala fetava 7/528,541,556,579,609, 616
136.El-Fasl li ibn Hazmi xhuzi 3/ 240
137.El-Itisam 1/328
138.El-Itisam 2/37
139.Mexhmual fetava, 35/388 dhe shiko 3/267-268
140Mexhmual fetava 28/468-471
141.Ahkamu ehlu dhimeh 1/259
142.Tefsiri i Ibn Kethirit 3/122-123
143. El-Bidajetu ve Nihajetu 13/119
144.Risaletu devaul axhil fi defi aduvi sail
145.Tahkimul kavnin 6-7
146.Tahkimul kavnin 6-7
147.Advaul bejan 3/91-92
148.Advaul bejan 3/439
149.Advaul bejan 7/170
150.Advaul bejan 7/173
151. Advaul bejan 7/173
152.Umdetu tefsir 4/173-174
153.Tefsiri i Taberiut {hashije}10/348
154.Shubuhat havle Es-Suneh ve risaletu
155.El-Mexhmua Eth-Themin min fetava fediletu, Shejh Muhammed Salih ibn
Uthejmin, 1/36 xhem ve tertib Fehd ibn Nasir Es-Sulejman
✒Dr.Abddurrahman ibn Salih Mahmud