Dyshimi i katërt: Nuk bën kufër përveçse lejuesit (mustehilit) me zemër, mohuesit të asaj që e zbriti Allahut i Madhëruar

Dyshimi i katërt: Nuk bën kufër përveçse lejuesit (mustehilit) me zemër, mohuesit të asaj që e zbriti Allahut i Madhëruar 

Disa studiues e lidhën këtë me atë që është më e përgjithshme dhe gjithpërfishirëse, duke pretenduar se nuk bën kufër askush me çfarëdo lloji prej llojeve të kufriateve, përveçse mohuesit. Ata argumentohen me fjalët e Tahaviut (Allahu e mëshiroftë), i cili i cek fjalët e dijetarëve para tij, ku thotë: “Ne nuk akuzojmë me kufër (mosbesim) asnjë nga pasuesit e kiblës për ndonjë mëkat, përderisa nuk e lejon atë. Edhe gjykuesi me ligj tjetër pos ligjit të Allahut hynë nën këtë rregull (dhe atë në përgjithësi) dhe nuk bën kufër përveçse ai që e lejon ( e bën hallall)”. 

Shqyrtimi i kësaj mesele dhe përgjigja ndaj saj është në disa forma:

 Forma e parë: Dijetarët nuk e kishin për qëllim këtë rregull në përgjithësi, të cilën e kuptuan disa bazuar në shprehjen e Tahaviut (Allahu e mëshiroftë). 

Për shembull: Buhariu (Allahu e mëshiroftë) e emërtoi një kapitull në sahihun e tij në kapitullin e imanit me fjalët e tij: “Kapitulli i mëkateve prej çështjeve të xhahilijetit (injorancës), me të cilat nuk bën kufër vepruesi i tyre, përveçse me shirk.202. Buhariu (Allahu e mëshiroftë) tha se shirku është kufër në vete dhe ai është mëkat prej mëkatëve. Vërehet se Buhariu (Allahu e mëshiroftë) nuk e përmendi atë njeri që i lejon mëkatët. Prandaj, a kuptohet nga kjo se nuk bën kufër përveçse lejuesit (mustehilit)? Buhariu (Allahu e mëshiroftë) sikurse të tjerët prej dijetarëve nuk e kishte për qëllim përkufizimin e kësaj mesele, mirëpo kishte për qëllim kundërpërgjigjen ndaj havarixhëve, të cilët i shpallnin kafira njerëzit me mëkate të mëdha. Thotë Berbehari (Allahu e mëshiroftë) në librin e tij “Sherhu Sunneh: “Askush prej pasuesve të kiblës nuk del nga Islami derisa ta mohon ndonjë ajet prej librit të Allahut Fuqiplotë, të mohon diçka prej sunetit të pejgamberit salAllahu alejhi ue selem, të falet për dikë tjetër veç Allahut, të therr kurban për dikë tjetër veç Allahut. Nëse ai vepron diçka nga këto të obligohet ty nxjerrja e tij prej Islamit, ndërsa nëse nuk vepron asgjë prej këtyre ai është besimtar dhe musliman” 203 . E përmendi namazin për dikë tjetër veç Allahut, therrjën për dikë tjetër pos Allahut; që të dyja prej mëkatëve, që vepruesit e saj dalin nga Islami. Qëllimi i Berbeharit (Allahu e mëshiroftë) ishte shembulli dhe jo përmendja e të gjithë atyre. Ashtu si shembulli i dijetarëve kur thanë se nuk bën kufër laviri dhe vjedhësi ( nuk e kishin për qëllim përkufizimin por vetëm shembujt. Dhe kjo është e qartë”.

Forma e dytë: Dijetarët treguan qëllimin e vërtetë të shprehjes së Tahaviut (Allahu e mëshiroftë) dhe shprehjeve të ngjajshme. Qëllimi i tyre ishte demanti ndaj havarixhëve dhe jo rregull e përgjithshme për të gjitha mëkatët. Do të mjaftojmë duke i cekur shkurtimisht disa shembuj të dijetarëve:

Prej tyre, Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) tha: ”Kanë thënë dijetarët e sunetit (duke e përshkruar besimin e Ehli Sunetit dhe Xhematit) se nuk e shpallim kafir për mëkate askënd prej pasuesve të kiblës. Me këtë e kundërshtuan bidatin e havarixhëve të cilët i shpallin njerëzit kafira për mëkate të mëdha”. 204 Fjala e tij: “I shpallin kafira për mëkate të mëdha”- treguam më herët se havarixhët bëjnë tekfir për mëkat, kurse Ehli Suneti janë në kundërshtim me ta, duke mos bërë tekfir për çdo mekat, përveçse për ato që kanë ardhur argumente të qartë- për kufrin e veprusit të tij. Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) gjithashtu tha: “Është vërtetuar prej medh‟hebit të Ehli Sunetit dhe Xhematit; ajo që argumenton Kurani dhe suneti është se ata nuk e shpallin kafir për mëkate askënd prej pasuesve të kiblës, e as nuk e nxjerrin nga Islami me ndonjë vepër, nëse është vepër e ndaluar si p.sh: Prostitucioni, vjedhja, pirja e alkoolit, përderisa nuk hiqet imani. 205 . D.m.th.: Nuk e vepron ndonjë vepër që e prishë imanin prej lejimit (istihlalit) ose të tjerave, si p.sh. Mohimi, përgënjështrimi, sharja e pejgamberit, e Allahut etj. Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) tutje tha: “Ne kur themi: Ehli Suneti janë pajtuar se nuk bën kufër me mëkate e kemi për qëllim mëkatet si prostuticioni, pirja e alkoolit etj. Kurse për shtyllat tjera të Islamit, respektivisht për lënien e tyre ka mospajtim të mirënjohur tek dijetarët”. 206 . Me shtyllat tjera ka për qëllim katër shtyllat: Namazin, zekatin, agjërimin dhe haxhin. Shejh Muhamed ibn Abdul Vehabi (Allahu e mëshiroftë) në demant ndaj atyre të cilët u argumentuan se dijetarët kanë thënë se “Nuk lejohet tekfiri i muslimanit për mëkate”, thotë: “Kjo është e vërtetë, ngase havarixhët bëjnë tekfir mbi atë që bën prostuticion, vjedh, derdh gjakun e muslimanit etj. Bile për çdo mëkat që e vepron muslimani, tek ta bën kufër. Ehli Suneti thonë se muslimani nuk bën kufër, përveçse me shirk. Ne nuk i kemi bërë tekfir tagutat dhe pasuesit e tyre, përveçse me shirkun e madh, dhe ti je njëri prej me të paditurve kur mendon se është musliman ai që falet për dikë tjetër pos Allahut dhe i lutet dikujt tjetër pos Tij 207 . Tutje në demant ndaj tyre thotë: “A i ke parë sahabët e të dërguarit të Allahut kur i luftuan penguesit e zekatit? Kur deshën të pendohen,Ebu Bekri (radiAllahu anhu) iu tha: “Nuk ju pranohet pendimi derisa të dëshmoni se të vrarët tanë janë në xhenet, kurse të vrarët tuaj janë në xhehnem. A mendon se Ebu Bekri (radiAllahu anhu) dhe sahabët nuk e kuptuan, kurse ti dhe babai yt po e kuptoni? Ah, mjerë për ty o injorant, nëse e ke besuar këtë” 208 . Shejh Abdul Vehabi (Allahu e mëshiroftë) e përmendi shirkun dhe mosdhënien e zekatit. Ai e sqaroi kuptimin e selefit kur thanë nuk bëjmë tekfir për mëkate. Shejhu gjithashtu është autor i shkresës “Negacionet e Islamit”, ku përmendi se ka prej negacioneve të Islamit që nuk kanë të bëjnë me istihlal (lejimin), si p.sh: sihri (magjia) dhe gjykimi me atë që nuk e ka zbritur Allahu Fuqiplotë. Shejh Abdu Letif ibn Abdurrahman ibn Hasen (Allahu e mëshiroftë) në demant ndaj Davud ibn Xherxhis El-Irakiut, thotë: “Sa i përket fjalës së tij: “Se shejh Ahmed Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) dhe nxënësi i tij Ibn Kajimi (Allahu e mëshiroftë) nuk e bëjnë tekfir askënd prej pasuesve të kiblës, thuhet: Sikur ky ta kuptonte këtë temë dhe çfarë është për qëllim me shprehjen “prej pasuesve të kiblës”, nuk do ta thonte këtu, duke u argumentuar me të në duanë (lutjen) e dikujt tjetër pos Allahut, dhe mos shpalljen për kafir vepruesit të saj.

 Ai i cili i largohet nga fjalët e dijetarëve dhe mendon se ai i cili falet dhe thotë “La ilahe il-laAllah” është prej ithtarëve të kiblës, edhe nëse duket prej tij ajo që vepron prej shirkut dhe mospraktikimit të fesë islame, i tilli i ka thirrur vetës së tij injorancën dhe devijimin. Imam Ahmedi (Allahu e mëshiroftë) e ka mohuar fjalën e këtyre të gjorëve, të cilët pretendojnë se janë në medh‟hebin e tij. Qëllimi i dijetarëve me rregullën "nuk shpallim kafir askënd për mëkat" është për qëllim distancimi nga medh‟hebi i havarixhëve, të cilët bëjnë tekfir për mëkate. Kurse murxhitë e vendosin këtë rregull në vendin jo të duhur, sepse ata e interpretuan këtë rregull për vepruesit e shirkut dhe ata që iu luteshin njerëzve të mirë. Ky kuptim i murxhive rreth kësaj rregulle është i prishur, i refuzuar me librin e Allahut, sunetin e të dërguarit dhe ixhmanë e dijetarëve. Dijetarët (prej tyre edhe katër imamët e medh`heve të njohura) e kanë vendosur një kapitull të veçantë, ku përmenden gjykimin e sheriatit ndaj renegatëve prej muslimanëve, duke cekur shumë kufriate të tjera përpos këtyre që ne i cekëm. 

Forma e tretë: Shprehja e dijetarëve "nuk e shpallim askënd kafir për mëkat" kishte për qëllim kundërpërgjigjën ndaj havarixhëve. Ky gabim në këtë mesele ndodhi nga kuptimi i mangët dhe përgjithësimi i rregullës për çdo mëkat. Dyshimi i kësaj shprehje largohet me njerën prej dy mënyrave: 

E para: Shpjeguesi i akidetu tahavije Ibn iz El-Hanefiu (Allahu e mëshiroftë) përmendi se shumë prej Ehli Sunetit e ndaluan që kjo rregull të përgjithësohet dhe e vërteta është të thuhet: “Nuk bëjmë tekfir për çdo mëkat, në mënyrë që të bëhet dallimi mes medh‟hebit të havarixhëve (që bëjnë tekfir për çdo mëkat) dhe medh‟hebit të Ehli Sunetit, të cilët bëjnë tekfir për disa mëkate që janë kufër dhe për të cilat kanë ardhur argumente të qarta. 

E dyta: Ndër mëkatët me të cilat nuk bën kufër vepruesi i saj janë: Prostitucioni, pirja e alkoolit, mbytja me pa të drejtë, mosrespektimi i prindërve, mohimi i prejardhjës etj. Me këto mëkate vepruesi i tyre nuk bën kufër, përveçse nëse i konsideron të lejuara. Kurse mëkatët që janë kufër si p.sh.: Sharja e Allahut, adhurimi i idhujve, nënvlerësimi i Kuranit etj.- vepruesi i tyre bën kufër, pa marrë parasysh a i konsideron të lejuara apo jo.

 Forma e katërt: Mendimi se nuk bën kufër përveçse mohuesit, është fjalë e murxhive, edhe pse ata kanë kundërthënie mes tyre. 

Shkak i kësaj kundërthënie është definimi i imanit vetëm si besim (tasdik), kurse kufrin e përkufizuan në atë që e kundërshton imanin; prej përgënjeshtrimit dhe mohimit.

Me gjithë pajtimin e selefit për nënçmimin e të gjithë murxhive (xhehmitë, esharitë, maturiditë, murxhitë e fukahave) gjejmë fatkeqësisht muslimanë që pretendon selefizmin, por ia mveshin fjalët e murxhive dijetarëve të Ehli Sunetit, në disa mesele të imanit. Thotë Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë): “Sa i përket Xhehmiut, ai thoshte: “Imani është vetëm besim me zemër, edhe nëse nuk e shpreh me gjuhë”. Këtë fjalë nuk e ka thënë askush prej dijetarëve të umetit. Madje imam Ahmedi, Vekiu (Allahu i mëshiroftë) dhe të tjerë e kanë bërë tekfir thënësin e saj. Mendimi se nuk bën kufër përveçse mohuesi, është fjalë e murxhive ekstremistë, duke e pasur parasysh se murxhitë fukaha nuk janë pajtuar me këtë definicion të imanit dhe nuk kanë vepruar sipas tij. Ata thanë: “Për atë që ka gjykuar sheriati për kufrin e tij (dmth prej llojeve të kufrit, pa e futur përgënjështrimin) edhe ne gjykojmë për kufrin e tij. Kjo në përgjithësi është në pajtim me fjalët e selefit. Mirëpo, ata e sollën një risi kur thanë: “Për atë që ka gjykuar sheriati për kufrin e tij, kjo është argument për zbraztinë e zemrës së tij nga njohja e Krijuesit. Me këtë murxhitë ekstremistë e kanë kundërshtuar logjikën dhe sheriatin.

Nuk jam duke i shpjeguar meselet e tekfirit dhe ajo që lidhet me të, ngase kjo ka nevojë për një libër të veçantë. Mjaftohemi duke e sjellur vetëm një mesele (për të cilën ka ixhma), ku nëpërmjet saj sqarohet meselja të cilën jemi duke e shqyrtuar, dhe triumfin e Ehli Sunetit dhe Xhematit ndaj murxhive dhe grupeve të tyre. Jam mjaftuar vetëm me një mesele për shkak të mos zgjatjes në shpjegim, sepse ajo që ta prish imanin është njejtë si të bëhet njëherë, si të përsëritet shpesh, siç thotë Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë): “Ajo që e prishë imanin prej fjalëve është e njejtë si të bëhet një herë, si të përsëritet shpesh herë. Si p.sh.: Bën kufër vetëm në një ajet, ose me ndonjë farz të mirënjohur, ose e shanë pejgamberin salAllahu alejhi ue selem ( qoftë vetëm një here). Poashtu akuzimi i fesë; nuk ka nevojë që të përseritet disa herë për të rënë në kufër, por mjafton vetëm njëherë. 209 . Dhe për këtë nuk ka mospajtim. Nëse dikush e përgënjeshtron Nuhun alejhi selam- bën kufër, edhe nëse i beson pejgamberët e tjerë. Ashtu siç abdesi dhe namazi prishen me një vepër të caktuar. Kështu është edhe me muslimanin; ai mund të jetë prej atyre që i dëshmon dy dëshmitë dhe i kryen shtyllat e tjera të Islamit dhe imanit, por përderisa ai e vepron një negacion të vetëm, p.sh. E mohon ndalimin e prostitucionit dhe alkoolit, me ixhma ky njeri bën kufër. Për sharësin e të dërguarit salAllahu alejhi ue selem të gjithë dijetarët kanë konsenzus për kufrin tij. Prej atyre që e kanë transmetuar ixhmanë janë: 

1.Is`hak ibn Rahavejhi (Allahu e mëshiroftë)

 Thotë Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) se imam Is`hak ibn Rahavejhi (Allahu e mëshiroftë) ka thënë: “Janë pajtuar të gjithë muslimanët se ai që e shanë Allahun ose të dërguarin, e mbyt një të dërguar prej të dërguarve të Allahut- ai është kafir, edhe nëse e pranon tërë atë që e ka zbritur Allahu” 210 

2.Ibn Mundhir el-Farisi (Allahu e mëshiroftë)

 Ka thënë Ibn Haxheri (Allahu e mëshiroftë) në “Fet`h”: “E ka transmetuar Ibn Mundhiri pajtimin e të gjithë dijetarëve se obligohet mbytja e atij që e shanë të dërguarin. E ka transmetuar Ebu Bekër El-Farisij (njëri prej dijetarëve të shafive) në librin “ElIxhma” se ai që e shanë të dërguarin bën kufër me pajtimin e të gjithë dijetarëve”. 211

3. Muhamed ibn Sahnun (Allahu e mëshiroftë) ka thënë:

 “Janë pajtuar dijetarët se sharësi i të dërguarit salAllahu alejhi ue selem është kafir. Kërcënimi i vazhdon nga dënimi e Allahut. Dijetarët gjykojnë se ky njeri duhet të mbytet, kurse bën kufër ai që dyshon në kufrin dhe dënimin e tij212 . Për këtë kufër për të cilin ka ixhma (për atë që e shanë të dërguarin salAllahu alejhi ue selem) e shohim se ndodhë vetëm me sharje, pa marrë parasysh a e konsideron të lejuar ose mendon se është haram (e ndaluar). Kufri i tij është në të brendshmën dhe të jashtmën e tij. Edhe murxhitë e kundërshtojnë. Thotë Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë): “Ai që e shanë Allahun ose të dërguarin e Tij, bën kufër me brendësinë dhe të jashtmën e tij, pa marrë parasysh nëse sharësi e beson se kjo është haram, e konsideron të lejuar, ose ka qenë i shkujdesur ndaj besimit të tij. Ky është mendimi i fukahave dhe dijetarëve të Ehli Sunetit, të cilët thonë se imani është fjalë dhe vepër, dhe s`ka dallim në sharje mes atij që tallet dhe atij që është serioz”. 213 . Pra, vetëm sharja në vetvete është kufër, pa marrë parasysh e lejoi apo jo. Ndërsa ai që thotë bën kufër vetëm ai që e lejon, ai e ka marrë këtë mendim nga murxhitë. Ky është ixhmau i dijetarëve dhe mendimet e tyre në këtë mesele. Kjo argumenton disa gjëra: 

E para: Kufri nuk përkufizohet vetëm me përgënjështrim

E dyta: Kufri bëhet me fjalë dhe vepër

 E treta: Për rënien në kufër nuk është kusht El-istihlali (lejimi) 

E katërta: Ky lloj i kufrit (për të cilin ka tekste) llogaritet kufër i brendshëm dhe i jashtëm. Ai është vetë kufri, e nuk është për shkak se ai e ka konsideruar të lejuar atë. 

E pesta: Kundërshtarët në këtë janë grupet e murxhive ekstremistë dhe jo ekstremistë. Për ta dalluar medh‟hebin e Ehli Sunetit dhe Xhematit prej grupeve të murxhive në meselën e sharësit do t‟i përmendim fjalët e dijetarëve për secilin grup që e ka kundërshtuar medh‟hebin e selefit. Themi: Fjalët rreth kësaj janë siç vijojnë: 

Fjala e parë: Sharësi dhe të ngjajshmit nuk bëjnë kufër në dynja, përveçse nëse e shprehin me mohim, ose sharjën e konsiderojnë të lejuar. Ky është medh‟hebi i murxhive ekstremistë që thonë: “Prej asaj qe ka ardhur në sheriat, prej kufrit me fjalë dhe kufrit të veprës, ne nuk gjykojmë për kufrin e tij në dispozitat e kësaj bote, përveçse nëse e mohon atë”. Selefët këtë grup e quajtën bidatxhi, për shkak të teprimit të tyre në irxha, me çrast i kundërshtuan tekstet e ardhura për kufër; për ate që e thotë ose vepron kufrin pa e kushtëzuar me mohim ose lejim. Murxhitë e bënë mohimin dhe lejimin kusht për zbritjen e tekfirit . 

E dyta: Sharësi është kafir në anën e jashtme (d.m.th. në dispozitat e kësaj botës), mirëpo ka mundësi me qenë besimtar në anën e brendshme (nëse e beson atë me zemrën e tij). Këta thonë se për të gjitha ato që ka ardhur tekst nga sheriati për kufrin e tij, patjetër duhet të gjykojmë me kufër në anën e jashtme dhe dispozitat e kufrit i realizohen në këtë botë. Mirëpo, ky mund që në brendësinë e tij të jetë besimtar; nëse me zemër është i bindur dhe jo përgënjështrues me gjuhë. Ky është mendim i njohur nga murxhitë ekstremistë, të cilët thonë se imani është vetëm njohje. Nga kjo rrjedhë se ai ka mundësi ta shpreh me gjuhën e tij atë që nuk e ka në zemër, edhe nëse në zemrën e tij e ka madhërimin, respektimin e të dërguarit, atëherë ajo që e ka shpreh me gjuhë nuk ia prishë atë që e ka në brendësi (zemër), ashtu siç nuk i bën dobi munafikut shfaqja e së kundërtës të asaj që e ka në zemër” 214 . Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) iu kundërpërgjigj dyshimit të tyre në tri mënyra. Prej tyre neve na intereson mënyra, në të cilën thuhet: ”Kjo obligon; se ai që flet me përgënjështrim ose mohim dhe të gjitha llojet e kufrit pa imponim, atij i lejohet që me gjithë këto të jetë besimtar në të njejtën kohë. Ai që e lejon këtë e ka hequr Islamin prej qafës së tij. Për shkak të rrezikut të kësaj meseleje dhe përhapjes së saj në shekujt e më vonshëm po e ceki mendimin e Ibn Tejmijes (Allahu e mëshiroftë) rreth saj, dhe si u ndikuan grupet e tjera me të. Ai thotë: “Nga këtu bëhet i qartë gabimi i Xhehm ibn Safvanit dhe atyre që e pasuan atë, duke menduar se imani është vetëm besim me zemër dhe njohje. Ata nuk i futen veprat e zemrës në iman dhe menduan se njeriu ka mundësi të jetë besimtar me iman të plotë me zemrën e tij, edhe pse ai e shanë Allahun dhe të dërguarin e tij, e armiqëson Allahun dhe të dërguarin e tij, i armiqëson të dashurit e Allahut dhe i miqëson armiqtë e Allahut, i mbytë pejgamberët dhe i shkatërron xhamitë, e gjuan Kuranin, i ndëron kafirat me ndërimin me të madh, i poshtëron besimtarët me poshtërimin me të keq”. Ata tutje thanë: “Të gjitha këto janë mëkate që nuk e mohojnë besimin, dhe ai që e vepron këtë- në zemër është besimtar.”. Thanë: “Zbatohen për të në dynja rregullat e jobesimtarëve, sepse këto fjalë (vepra) janë shenjë për kufrin e jashtëm, siç janë dëshmi vetë pranimi dhe dëshmitarët, edhe pse në brendesinë e tij ka mundësi të jetë në të kundërtën e asaj që e pranon, ose në të kundërtën e asaj që dëshmojnë dëshmitarët. Kur atyre u tregohet teksti nga Kurani, suneti dhe ixhamu, se vepruesi i ndonjëres prej këtyre bën kufër në atë vepër ose fjalë dhe se ai do të jetë prej të dënuarve në ahiret, thonë: “Kjo është argument se është hequr besimi dhe njohja prej zemrës së tij. Kufri tek ta është një gjë dhe ajo është xhehli (injoranca). Gjithashtu edhe imani është një gjë; është njohja ose përgënjështrimi i zemrës dhe besimi i saj. Ata janë në kontraditë se besimi me zemër është një aspekt i ndarë nga dija, apo ai është i njejti? Ky është mendim i shëmtuar i thënë në iman, pas së cilit anuan shumë prej murxhive. Selefët sikurse Vekiu ibn Xherahu, Ahmed ibn Hanbeli, Ebu Ubejdi (Allahu i mëshiroftë) dhe të tjerët i shpallën kafira ata që e thanë këtë fjalë. Dallimi në mes këtij grupi të murgjive dhe grupit para tij ( që të dyja prej grupeve të murgjive ekstremistë) është: Grupi i parë thanë se nuk bën kufër përveçse mohuesit dhe përgënjështruesit; as në këtë botë dhe as në botën tjetër. Kurse grupi i dytë thanë: “Atë për të cilin gjykoi sheriati për kufër, ne e shpallim kafir në këtë botë, mirëpo ka mundësi që brenda të jetë besimtar i sinqertë dhe të Allahu është besimtar”. Këto dy grupe i shpallën kafira disa prej selefëve, siç e cekëm, për shkak të teprimit të tyre dhe kundërshtimit të teksteve të qarta. 

E treta: Për atë që ka treguar teksti për kufrin e tij (siç është sharësi), ai është kafir brenda dhe jashtë, në dynja dhe ahiret. Mirëpo kufri i tij nëse rrjedh si shkak i veprës prej fjalëve ose veprave, ai nuk është vetëm për shkak të veprave, mirëpo vepra është argument për heqjen e besimit nga zemra e tij. D.m.th. vepra e tij është shenjë për përgënjështrimin e zemrës së tij. Ky është medh‟hebi i murxhive apologjetik (filozofë) prej esharive dhe të tjerëve, të cilët deshën të bashkojnë në mes fjalës së tyre; se kufri është vetëm përgënjështrim dhe mes përputhshmerisë së sheriatit në kufrin e llojit të këtyre, dhe thanë: “Kjo vepër është kufër i madh , mirëpo kufri ka ndodhur për shkak se vepra e tij është argument i mohimit të zemrës së tij”.


Ky është medh‟hebi i cili thotë se kufri i sharësit është po i njejti, për shkak se e ka lejuar sharjen”. Këtë Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) e quajti rrëshqitje dhe gabim të madh. Këta pajtohen me Ehli Sunetin dhe Xhematin në gjykim; se kush e vepron atë ai është kafir brenda dhe jashtë, mirëpo ata e kundërshtojnë Ehli Sunetin në shkakun (sebepin). Ehli Suneti thonë ai është kafir po me atë vepër ose fjalë të kufrit, kurse ata thonë: “Ai është kafir sepse kjo vepër ose fjalë është shenjë se i është hequr besimi nga zemra e tij dhe për këtë shkak ka bërë kufër. Kjo është e kotë, ngase jo çdo kafir është përgënjështrues i asaj që ka në zemër. 

 Dijetarët i diskutuan dyshimet e tyre. Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) në librin e tij “Sarimu Meslus” tha ndër të tjera për ta: “Libri i Allahut është tregues dhe urdhërdhënës; treguesi obligon besimin e asaj që tregon, kurse urdhëruesi obligon nënshtrimin dhe dorëzimin për të. E kjo është vepër e zemrës”. Pastaj thotë: “Nëse ndodhë në zemër nënvleftësimi dhe nënqmimi, atëherë refuzon nënshtrimi dhe dorëzimi. Kjo aludon se s‟ka mbetur imani. Në këso sprove ka rënë edhe Iblisi, sepse ai e dëgjoi urdhërin e Allahut. Ai nuk e përgënjeshtroi të dërguarin, mirëpo nuk iu bind urdhërit dhe u bë mendjemadh ndaj adhurmit të Allahut, duke u bërë kafir. Pikërisht nën këtë pikë devijuan disa dijetarë të më vonshëm. Ata menduan se imani në bazë është vetëm besim. Pastaj mendojnë se shembulli i Iblisit dhe faraonit janë prej llojit që nuk ka dalur përgënjështrimi nga ta, ose thonë se përgënjështrimi ka dalur prej tyre me gjuhë dhe jo me zemër. Kufri i tyre është prej kufrit me të rëndë, ngase ata sjellin huti. Sikur këta ta ndiqnin rrugën të cilën e ndoqën selefët e mirë do ta kuptonin se imani është fjalë dhe vepër. Pasi e përmendi se për iman duhet patjetër besimi dhe nënshtrimi, Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) tha: “Njeriu nuk mund të jetë besimtar përveçse nëse i bashkon që të dyjat. Kur e lë nënshtrimin ai është mendjemadh dhe bëhet kafir, edhe nëse e beson me zemër.

 Kufri është me gjithpërfshirës sesa përgënjështrimi. Kufri mund të jetë me përgënjështrim, injorancë, mendjemadhësi dhe padrejtësi. Për këtë arsye nuk u cilësua Iblisi përveçse me kufrin e mendjemadhësisë dhe jo të përgënjeshtrimit. Për këtë shkak kufri i atyre që e njohin të vërtetën sikurse jahudit dhe të ngjajshmit janë prej llojit të kufrit në të cilin ka rënë Iblisi. Kufri i atyre që bien në të (me injorancë) është sikurse kufri i krishterëve dhe të ngjajshmëve. A nuk e sheh se një delegacion erdhën tek i dërguari salAllahu alejhi ue selem dhe e pyetën për disa gjëra, e pastaj thanë:”Dëshmojmë se ti je i dërguar, mirëpo nuk e pasuan (tregimin e tregon Tirmidhiu dhe thotë se hadithi është hasenu sahih). Po kështu edhe Herakliut dhe të tjerëve nuk u bëri dobi kjo njohje dhe besimi i tyre. Murxhitë dhe ata që u pajtuan me ta menduan se s`ka mundësi të ndodhë kufri përveçse me përgënjështrim. Kur atyre ua tregova situatat për të cilat u përmend argumenti i prerë për kufrin e vepruesit të saj, thanë: “Ajo është kufër, pastaj e shpikën një risi në kundërshtim me Ehli Sunetin dhe Xhematin kur thanë: “Ai bën kufër, sepse vepra e tij është argument dhe provë për mosbesimin në zemrën e tij. Ata e kundërshtuan argumentin sheriatik i cili tregoi për ekzistimin e besimit në zemrat e tyre, dhe argumentin konkret; se njeriu ka mundësi të beson me zemrën e tij diqka, por e shfaq me gjuhë ose vepër të kundërtën e saj.

Fjala e katërt: Ehli Suneti dhe Xhemati kanë thënë: “Ashtu siç imani ndodhë me zemër, gjuhë dhe gjymtyrë, poashtu edhe ajo që e kundërshton imanin (prej kufrit) ndodhë me zemër, gjuhë dhe gjymtyrë. Ai që shpreh me gjuhë atë që është kufër, si p.sh. ai që e shanë Allahun e Madhëruar, ose vepron me vepër si p.sh. e hedhë Kuranin në mbeturina- bën kufër brenda dhe jashtë në gjykimin e kësaj bote dhe botës tjetër, dhe nuk kthehet që të shikohet çka ka në zemër, ngase ka mundësi me qenë besimtar me zemër ose përgënjështrues. Informimi nga Allahu i Madhëruar bëhet në realitet në brendësinë dhe të jashtmën e tij. Allahu tregoi për kufrin e atyre që thanë se Allahu është i treti i treve, ose Allahu është i biri i Merjemes, dhe për ata që u tallën: 

“Mos kërkoni fare ndjesë, ju pasi që (shpallët se) besuat, keni mohuar. Nëse një grupi nga ju i falim, grupin tjetër e dënojmë, ngase ishin kriminelë”. (Teube:66)

 I tregova në mënyrë të detajuar me shembujt e tyre, për ta treguar dallimin ndërmjet Ehli Sunetit dhe Xhematit dhe grupeve të murxhive. 

Shkurtimisht:

 -Ehli suneti dhe Xhemati kur thonë: Kjo vepër është kufer- ai është vetë kufri. 

-Murxhitë thanë: Ai është kufri i madh (kjo është në pajtim me Ehli Sunetin), mirëpo ata thanë: Ajo është kufër, sepse është argument për përgënjështrimin me zemër. Me këtë e kundërshtuan Ehli Sunetin, sepse e përkufizuan kufrin vetëm me mohim dhe përgënjështrim. -Një grup i tyre shkuan në ekstrem, kur thanë: Ai është kufri i jashtëm në jetën e kësaj bote, mirëpo brenda mund të jetë besimtar i vërtetë. Ky mendim është i kotë. 

-Një grup tjetër e teproi, kur tha: Nuk bën kufër përveçse lejuesit (mustehilit), përgënjeshtruesit, i cili e shpreh me mohim. Edhe ky mendim është i kotë. 

Prandaj, le të ketë kujdes ai i cili shkruan në këto tema; që mos të jetë prej atyre që i futë këto mendime të kota, e pastaj t`ia mveshë këto fjalë selefit.

Forma e pestë: Kufri nuk përkufizohet vetëm me përgënjështrim, mirëpo mund të jetë me përgënjështrim dhe me kufriate të tjera, prej fjalëve të gjuhës dhe veprave të gjymtyrëve. Ne do t‟i përmendim disa shembuj të cilët i kanë cekur dijetarët: 

1. Ai që tallet me Allahun, fenë, ose të dërguarin- bën kufer. Thotë Allahu i Madhëruar: “E nëse i pyet ti ata (përse tallen), do të thonë: “Ne vetëm jemi mahnitur e dëfruar”. Thuaj: “A me Allllahun, librin dhe të dërguarin e Tij talleni?”Mos kërkoni fare ndjesë, ju pasi që (shpallët se) besuat, keni mohuar. Nëse një grupi nga ju i falim, grupin tjetër e dënojmë, ngase ishin kriminelë”. (Teube: 65-66) 

 Thotë Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë): “Allahu tregoi se ata bënë kufër pas imanit të tyre, edhe pse thoshnin: “Ne folëm kufër pa e besuar atë me zemër, por vetëm për tu defryer. I dërguari salAllahu alejhi ue selem ua sqaroi se tallja me ajetet e Allahut është kufër”. 215 . 
Tutje Ibn Tejmije (Allahu e mëshiroftë) thotë: “Ka thënë Allahu i Madhëruar: “E nëse i pyet ti ata (përse tallen), do të thonë: “Ne vetëm jemi mahnitur e dëfruar”- ata e dinin dhe u arsyetuan. Për këtë iu tha:“Mos kërkoni fare ndjesë, ju pasi që (shpallët se) besuat, keni mohuar. Nëse një grupi nga ju i falim, grupin tjetër e dënojmë, ngase ishin kriminelë”(Teube:66) 

Kjo na jep të kuptojmë se ata nuk e dinin që kanë bërë kufër, duke menduar se ajo që flisnin nuk është kufër. Allahu i Madhëruar dhe i dërguari i Tij ua sqaruan se tallja me Allahun, ajetet dhe të dërguarin është kufër, i cili e nxjerrë thënësin nga feja, pas besimit të tij. Kjo argumenton se ata kishin iman shumë të dobët dhe e vepruan këtë haram (duke e ditur se është haram), mirëpo nuk menduan se është kufër. Kjo ishte kufër që i nxori nga feja, edhe pse ata nuk e besuan lejimin e saj (talljes). Këtë e kanë thënë shumë prej selefit në përshkrimin e munafikave, të përmendur në surën Bekare. Ata (munafikat) i panë argumentet. Pastaj u verbuan ndaj tyre, e kuptuan të vërtetën dhe e mohuan atë, sikurse që besuan e pastaj mohuan…”216 . Këta njerëz mohuan me këtë tallje, pa shikuar në brendesinë e tyre se çka besonin, edhe pse nga kuptimi i jashtëm i ajeteve kuptohet se ata nuk e kanë konsideruar të lejuar këtë haram.


2) Iblisi bëri kufer për shkak të refuzimit së sexhdës për Ademin alejhi selam, edhe pse ai e njihte Allahun. Bile u betua në madhështinë e Tij dhe kërkoi prej Tij që ta afatizon deri në ditën e ringjalljes. Pra ai është besimtar në Allahun, e njeh Atë dhe beson në ditën e fundit. Thotë Allahu i Madhëruar: “E kur u thamë engjujve: përuluni (bini në sexhde) Ademit, ata menjëherë iu përulën, me përjashtim të iblisit (djallit). Ai refuzoi dhe u mbajt në të madh dhe u bë pabesimtar”. (Bekare:34). 

Pra, kufri i tij është kufër i refuzimit, i mendjemadhësisë, për shkak se ai refuzoi të bie në sexhde. Ai bëri kufër vetëm për shkak të veprës, e nuk i bëri dobi besimi i tij dhe mos mohimi i Allahut. 

3) Allahu i Madhëruar i shpalli kafira disa njerëz për fjalët që i thanë: Thotë Allahu: “E mohuan (e bënë kufër) të vërtetën ata që thanë se: “Zot është ai, Mesihu, bir i Merjemes.”(Maide:17) “Gjithashtu bënë kufër (mosbesim) ata që thanë: “All-llahu është i treti i treve”. (Maide:73)

Këto fjalë janë kufër i madh në vetvete dhe nuk i bën dobi thënësit të tyre besimi në zemër, edhe nëse beson se Allahu është i vetëm dhe nuk ka shok.

4) Adhuruesit e varreve të cilët i lutën atyre pos Allahut, therrin kafshë për ta, kërkojnë ndihmë prej tyre-janë kafira për shkak të këtyre veprave, edhe nëse pretendojnë se janë njësues, besojnë me zemrat e tyre se dobia dhe dëmi janë vetëm në dorën e Allahut dhe thonë “La ilahe il-lAllah Muhamedun resulullah”. Fjalët e dijetarëve (të parëve dhe të më vonshmëve) për ta janë të shumta. Dijetarët ua demantuan dyshimet e adhuruesve të varreve, të cilët u argumentuan me argumentet e murxhive; se lutja e varrezave, therrja, zotimi nuk janë shirk, as kufër, nëse lutësi, therrësi dhe zotuesi besojnë me zemrën e tyre dhe e shqiptojnë shahadetin me gjuhët e tyre. Argumenti këtu është se vetëm vepra është kufër i madh, e lejoi apo nuk e lejoi. Me këtë asgjësohet pretendimi i atij që beson se nuk bën kufër vepruesi i kufrit, përveç nëse e lejon atë. 

5) Sharja e Allahut të Madhëruar ose i të dërguarit salAllahu alejhi ue selem është kufër i madh pa marrë parasysh e lejoi apo jo. Për këtë kanë ixhma shumë prej dijetarëve ( i kemi treguar mendimet e tyre). 

6) Janë bashkuar sahabët për kufrin e mosdhënësit të zekatit (të cilët edhe i luftuan). Për këtë kemi folur në detaje në studimin e katërt. Argumenti është se mosdhënësit e zekatit mohuan për shkak të mosdhënies, pa marrë parasysh a ishin mohues së obligueshmerisë së tij, apo jo. 

7) Është pabesimtar (kafir) kushdo që beson se udhëzimi i ndokujt përveç Muhamedit salAllahu alejhi ue selem është më i përsosur sesa udhëzimi i tij dhe se gjykimi i ndonjërit është më i mirë sesa gjykimi i tij, si p.sh. Ai që parapëlqen gjykimin e tagutave para gjykimit të tij, salAllahu alejhi ue selem. 

8) Ixhmau për kufrin e atij i cili e nënqmon Kuranin, ose nënvlerëson atë, pa marrë parasysh a e beson nënqmimin e tij apo jo. 217

 9) Lënësi i namazit. Këtu e kemi për qëllim atë që nuk e mohon obligueshmerinë e tij, sepse për mohuesin nuk ka mospajtim për kufrin e tij. Kanë argumentuar tekstet nga Kurani dhe suneti për kufrin e lënësit të namazit. I ka përmendur argumentet imam Merveziu (Allahu e mëshiroftë) në librin e tij “Tadhimu kadri Salah” dhe Ibn Kajimi (Allahu e mëshiroftë) në librin e namazit. Neve na intereson ajo që tregohet prej ixhmasë; për kufrin e lënësit të namazit, edhe pa e mohuar obligueshmerinë e ti, si dhe përgjigja ndaj murxhive, të cilët thonë se për të gjitha mëkatët nuk bën kufër përveçse lejuesi i mëkatit (mustehili). Ata nuk bënë dallim ndërmjet mëkatëve të mëdha (të cilat kryhen me vepër, si: prostuticioni, vjedhja etj.) për të cilat nuk bën kufër përveçse lejuesit, dhe ndërmjet mëkatëve të mëdha, me të cilat vepruesi i tyre bën kufër, pa marrë parasysh i lejoi apo jo. Për namazin, me gjithë mospajtimin e dijetarëve (në veçanti pas kohës së sahabëve) është transmetuar më shumë se një prej dijetarëve ixhmau për kufrin e lënësit të tij. Transmetohet nga Ejubi: “Lënësi i namazit bën kufër dhe për këtë s`ka kundërshtim”. Këtë ixhma e tregon edhe Is`hak ibn Rahavejhi (Allahu e mëshiroftë). Ai i kundërshtoi murxhitë, të cilët e kushtëzojnë mohimin për zbritjen e tekfirit, edhe pse jo çdo kush që nuk e bën lënësin e namazit- kafir, është murxhi. Thotë Ibn Rexhebi (Allahu e mëshiroftë): “Shumica e dijetarëve të hadithit besojnë se lënësi i namazit bën kufër. Is`hak ibn Rahavejhi (Allahu  e mëshiroftë) ka treguar ixhma për këtë, derisa e konsideroi murxhi fjalën e atij që thotë: “Nuk bën kufër lënësi i këtyre shtyllave, duke i pranuar ato”. Kështu tha edhe Sufjan ibn Ujejne : “Murxhitë lënien e obligimeve e konsideruan mëkat, duke e zbritur personin në gjendjen e atyre që i kryen ndalesat. Mirëpo, ata nuk janë të njejtë, ngase kryerja e ndalesave me qëllim pa i lejuar ato është mëkat, kurse braktisja e obligimeve pa arsye dhe injorancë është kufër. Shembull për këtë është rasti i Ademit me Iblisin dhe dijetarët e çifutëve, të cilët e pranuan të dërguarin me gjuhët e tyre, mirëpo nuk vepruan me sheriatin e tij. Transmetohet nga At`a dhe Nafiu (sherbëtori i ibn Omerit (radiAllahu anhu) se janë pyetur për atë i cili thotë: “Namazi është obligim mirëpo nuk falem, Thanë: Ai është kafir”. Kështu tha edhe Imam Ahmedi (Allahu e mëshiroftë) 218 . Pastaj i përmendi disa fjalë për kufrin e katër shtyllave të tjera të Islamit (namazit, zekatit, agjërimit dhe haxhit) dhe tha:“Shumica e dijetarëve të hadithit janë të mendimit se lënia e namazit është kufër, kurse e shtyllat tjera- jo”. Këtë e tregoi Muhammed ibn Naser Mervezi (Allahu e mëshiroftë) dhe të tjerët. Këtë e ka thënë edhe Ibn Mubareku dhe Imam Ahmedi (Allahu i mëshiroftë) në atë që është e njohur prej tij- dhe Is`haku. Për këtë e kanë treguar ixhmanë e dijetarëve. Ka thënë Ejubi (Allahu e mëshiroftë): “Lënësi i namazit bën kufër dhe për këtë nuk ka mospajtim”. Ka thënë Abdullah ibn Shekik: “Shokët e të dërguarit salAllahu alejhi ue selem nuk shihnin ndonjë vepër që lënia e saj është kufër, përveç namazit”. Transmeton Tirmidhiu, Aliu, Sadi, Ibn Mesudi dhe të tjerët që kanë thënë:“Ai që e lë namazin ka bërë kufër”. Ka thënë Omeri (radiAllahu anhu):” S‟ka hise në Islam ai që e lë namazin”. 219

 Nuk do të ndalemi në mospajtimin e dijetarëve për lënësin e namazit. Mendimi më i saktë në bazë të argumenteve është se bën kufër lënësi i namazit, edhe nëse nuk e mohon obligueshmerinë e tij. Këtu vlenë t‟i përmendi disa gjëra: 

a) Tregimi i ixhmasë për kufrin e lënësit të namazit, pa e mohuar atë, është se: Bën kufër lënësi i namazit- sipas mendimit të shumicës se selefit dhe dijetarëve të hadithit. Ky mendim në thelb e rrenon medh‟hebin e murxhive. Ky mëkat sipas këtyre dijetarëve të nxjerrë nga feja, edhe nëse vepruesi i tij nuk e mohon namazin. Prandaj ku është pretendimi i murxhive të cilët pretendojnë se nuk bën kufër përveçse mustehilit (lejuesit)?

 b) Ata që dhanë fetva për kufrin e lënësit të namazit (pa e mohuar atë), a thuhet për të se e ka kundërshtuar rregullën e njohur; se nuk bën kufër askush me mëkate përderisa nuk e lejon atë? Pa bërë dallim në mes të mëkatit i cili është kufër dhe mëkatit që nuk është kufër. Ata të cilët i vendosin këto rregulla thonë se nuk bën kufër përveçse mohuesit. Ata thonë se kjo është rregull e selefit dhe ai i cili del prej saj është havarixh. Ata i akuzojnë dijetarët e mirë, të hershmit dhe të më vonshmit. E njejta duhet të thuhet edhe në meselen e gjykimit me atë që nuk e ka zbritur Allahu , pa e mohuar atë.

 c) Disa prej atyre që u ushqyen nga medh‟hebi i murxhive, u munduan që ta saktësojnë mendimin për mos kufrin e lënësit të namazit, përveçse nëse e mohon atë. Tërë këtë e bënë me qëllim që ta shpetojnë rregullën e murxhive, se: ”Nuk bën kufër, përveçse mohuesit (e rregullave të tjera të tyre)”. Nuk e di se çka i shtyen ata t‟i kundërshtojnë fjalët e tyre (dijetarëve të hadithit, dijetarëve të selefit dhe hoxhollarëve të tyre). Ato janë fjalë të cilat ua rrenojnë medh‟hebin e murxhive dhe fjalët e tyre të kota. Ata nuk u mjaftuan me kundërshtimin e dijetarëve në meselën për lënësin e namazit, mirëpo e kundërshtuan edhe pjesën e dytë prej meseleve të imanit, konkretisht për kufriatet për të cilat janë pajtuar dijetarëtpër kufrin e vepruesit të tyre, siç janë: Sharja e Allahut, e të dërguarit të Tij dhe nënvlerësimi i Kuranit. Murxhitë thanë: “Nuk bën kufër vepruesi i tyre, përveçse nësei lejon ato”. Tërë këtë e bën në mënyrë që t‟i shpetojnë bazat e tyre, edhe pse për to ekziston konsenzusi , siç e kemi treguar në meselën e atij që e shanë Allahun dhe të dërguarin e Tij etj.

 d) Ajo që e transmetuam nga Ibn Rexhebi (Allahu e mëshiroftë), diqka prej së cilës e përmendi edhe imam Merveziu (Allahu e mëshiroftë) në librin “Tadhimu kadri Salah” është argument për zgjuarsinë e dijetarëve të selefëve dhe thellësinë e kuptimit të tyre ndaj medh‟hebit të murxhive, të cilët thonë: “Nuk bën kufër përveçse mohuesit. Merveziu (Allahu e mëshiroftë) në këtë libër ua përmendi murxhive meselën e lënësit të namazit; se ai që e përgjithëson rregullën, se nuk bën kufër përveçse mohuesit (në të gjitha mëkatët)- ai është prej murxhive, ose është duke thënë fjalë të tyre. 

Forma e gjashtë: Edhe pse u bë e qartë shpjegimi i dyshimit; se nuk bën kufër përveçse mohuesit të asaj që e ka zbritur Allahu.220 Këtu shihet kotësia e kësaj rregulle, në mënyrë që pastaj ta nxjerrin nga ajo meselën e gjykimit me atë që nuk e ka zbritur Allahu i Lartësuar. U themi në këtë: Nëse bëhet e qartë kotësia e rregullës të cilën e vendosën dhe e përgjithësuan për të gjitha mëkatët (edhe pse kjo rregull zbatohet për mëkatet të cilat kryhen me vepër, siç janë prostitucioni, vjedhja, pirja e alkoolit etj.), dhe për të cilat nuk bën kufër vepruesi i tyre, përveçse nësei lejon ato, duke i kundërshtuar havarixhët. Kurse sa i përket kufriateve dhe anuluesve prej fjalëve dhe veprave (për të cilët i kemi sjellur shembujt me herët) ndaj këtyre nuk zbatohet kjo rregull, dhe ai që bie në të është kafir, e lojoi a jo. Nëse kjo të bëhet e qartë atëherë themi: Gjykuesi me atë që s‟e ka zbritur Allahu në përgjithësi (pa e lejuar atë); argumentet tregojnë për kufrin e tij. Kaloi në studimet e më hershme sqarimi i kësaj dhe bartja e fjalëve të dijetarëve të hershëm dhe më vonshëm. Të gjitha studimet e më hershme tregojnë për saktësinë e fjalës- se bën kufër të madh. I tërë ky studim është për ta treguar të vërtetën në këtë çështje. Qëllimi jonë në sqarimin e këtij dyshimi dhe përgjigjja ndaj tij rrënon rregullën dhe bazën të cilët e vendosën kundërshtarët e kësaj meseleje. Ata e vendosën këtë si argument. U sqarua kotësia e saj në format e më hershme, dhe për këtë falënderimi i takon vetëm Allahut.

 Meselja e gjykimit me ate qe s‟e ka zbritur Allahu duhet të studiohet ne bazë te argumenteve te Kuranit, sunetit dhe fjalëve të dijetarëve të umetit. Pas kësaj del në shesh e vërteta. Mendimi më i saktë në këtë mesele (gjykimi për lënësin e namazit) është se ai bën kufër të madh. Falënderimi i takon vetëm Allahut, se në saktësinë e kësaj meseleje e kemi shumicën e selefit; prej dijetarëve të hershëm dhe të më vonshëm.

202 Sahih el Buhari , Kitabul iman, kapitulli 22
203 Sherhu suneh 31 Muhammed seid kahtani 
204 Mexhmuatul fetava, 12/474
205 Mexhmuatul fetava, 20/90
206 Mexhmuatul fetava, 7/302 
207 Muelifat Muhammed ibn Abdul Vehab, Erresail esh-Shakhsije fq. 233
209 Esarimu el meslul 2/178 
210 Esarimu el meslul 2/15
211 Fet`hul bari sher hadith rakm 6928 min sahih el buhari 
212 Sarimu el meslul , 2/15/16 
213 Sarimu el meslul, 3/955-957
214 Sarimu meslus 3/966
215 El Iman 208t. Mekteb el islamij
216 El Iman 260t.Mekteb el islamij
217 Ixhmanë për këtë e tregon Kadi Ijadi në Shifa 2/1101 dhe Imam Neveviu në “Revdatu Et-Talibin”.
218 Fet`hul bari li Ibn Rexheb el-Hanbeli 1/23t.Mektebete el Guraba
219 Fet`hul bari li, Ibn Rexheb, 1/25
220 Thotë shejh Muhammed ibn Ibrahim (Allahu e mëshiroftë) në fetavat e tij 6/189 ”Nëse ai që gjykon me kanun thotë: Unë besoj në kotësinë e tij”- kjo nuk i bën dobi dhe është braktisje e sheriatit. Ai është i njejtë sikurse ai që thotë:”Unë i adhuroj idhujt dhe besoj në kotësinë e tyre”.

Dr.Abddurrahman ibn Salih Mahmud